ĐỒNG TAY MỸ

Hồ Anh Thái

Lần đầu tiên tôi nghe cái tên ấy. Đồng tay Mỹ. Thoạt nghe chẳng hiểu gì, tiếng Việt chứ không phải tiếng Anh. Chẳng hiểu gì. Người nói phải giải thích ngay. Đống tay Mỹ là cách đồng mang tên cánh tay Mỹ. Cánh tay của người Mỹ. Rồi, đã hiểu. Nhưng còn một điều nữa lại gây thắc mắc. Cánh đồng ấy đâu phải ở Mỹ. Nó ở trong một làng quê Việt Nam cơ mà.

Ông bạn giáo sư người Mỹ sang Việt Nam lần đầu. Một ngày cuối tuần, tôi đưa ông đi lang thang qua mấy cái làng không xa Hà Nội. Ông đã nhìn thấy phố phường đô thị, bây giờ ông được nhìn thấy làng quê. Ông thuộc thế hệ chiến tranh Việt Nam, nhưng không đi lính. Xuống đường biểu tình chống chiến tranh. Để tóc dài hippie là một cách nổi loạn phản kháng. Bị cảnh sát quật dùi cui vào lưng, bắt nhốt hai ngày trong đồn. Rồi anh hippie chạy sang Canada trốn lính. Đấy, ký ức chiến tranh Việt Nam với ông là như thế. Mãi bây giờ ông mới đến Việt Nam. Không dính dáng gì đến chiến trận ở xứ này. Nhưng trong lòng vẫn còn chút ngần ngại. Có chút thủ thế. Nhỡ đâu cứ nghe đến người Mỹ, dân Việt Nam lại chẳng phát khùng lên, chẳng cần phân biệt cựu binh hay là Mỹ trơn.

Chúng tôi rẽ vào một cái làng bất kỳ, thấy hay hay thì rẽ vào chứ không định trước. Xem người ta đang tát ao bắt cá. Ngày trước gầu sòng gầu dai tát nước ra khỏi ao. Bây giờ thì chỉ cần cái máy bơm , sùng sục một lúc là ao cạn tận đáy. Tôi giải thích cho ông giáo sư. Ký ức tát ao bắt cá ngày trước là nhờ có thời tôi đi sơ tán về nông thôn, tránh bom Mỹ ném xuống thành phố. Xong cái ao, chúng tôi đi tiếp vào làng, qua một cái đầm sen. Gio1 thơm lồng lộng. Ngồi bên đầm hương sen mênh mông mà trò chuyện thì nhất. Không trò chuyện, chỉ ngồi im ai nghĩ chuyện người ấy cũng nhất.

Chủ ngôi nhà ở gần đầm sen đi qua hỏi han đôi câu. Tôi giới thiệu đây là một anh bạn Mỹ. Mỹ à, Mỹ thì vào chơi. Ông chủ chạc ngoài năm mươi, tức là chiến tranh kết thúc khi ông khoảng mười tám tuổi, cái tuổi vẫn còn lưu giữ ký ức từ các trận oanh tạc từ trên không của máy bay Mỹ. Ông mời hai chúng tôi ăn trưa, mang cả rượu ra uống tưng bừng. Vui chuyện, ông bảo làng ông cũng có một cánh đổng gọi là đồng tay Mỹ. Nghe lạ nhỉ. Chỉ cần đi qua đầm sen khoảng tám trăm mét là đến đồng tay Mỹ. Bây giờ là ruộng lúa. Ngày chiến tranh cũng là ruộng lúa. Máy bay Mỹ bị bắn rơi, một viên phi công nhảy dù xuống đấy. Hắn rơi xuống trong tình trạng cánh tay trái đã bị đứt lìa, chỉ còn lủng lẳng tí da bám vào. Dân quân và người làng đổ ra bắt sống giặc lái. Người ta sơ cứu trong điều kiện thiếu thuốc men rồi xe bộ đội đến đưa hắn đi ngay lên bệnh viện tỉnh. Xe đi rồi, lúc ấy mới phát hiện ra một thứ mà ai nấy đều hoảng hồn. Cánh tay của tên Mỹ. Trong lúc cuống cuồng thu dọn trên cánh đồng, đề phòng máy bay Mỹ quay lại giải cứu phi công và bắn phá, người ta đã đánh rơi cánh tay đứt lìa của hắn.

Phản ứng tức thời là đem chôn cánh tay. Giống như chôn một người vừa chết. Nhưng có người chợt nhớ ra, nghe nói bên quân y có thể nối được tay chân gẫy rời. Ông chủ nhà này, lúc ấy vừa đi học về ngang qua. Chú bé đó có xe đạp để đi học trên trường huyện. Hai anh dân quân chạy ra, chặn chú lại. Này cu, cho chúng tớ tạm thời trưng thu cái xe đạp. Họ gói ghém cánh tay tên Mỹ, quấn quanh một tấm ni lông, rồi cứ thế đạp xe hộc tốc lên bệnh viện tỉnh, cách đó hơn mười cây số.

Bữa ăn thật là rôm rả. Câu chuyện về cánh đồng Mỹ bây giờ không còn ghê sợ mà như một kỷ niệm vui. Ônh chủ nhà không biết về sau quân y có nối được cánh tay cho viên phi công Mỹ hay không. Nhưng cánh đồng mà hắn rơi xuống thì dân làng gọi là đồng tay Mỹ.

Buổi chiều, ông chủ nhà dẫn chúng tôi đi ra cánh đồng. Lúa đã vàng, sắp gặt. Không còn dấu tích gì của nơi lúa bị giẫm nát khi viên phi công rơi xuống.

Ông chủ bây giờ hành nghề một ông lang thuốc nam thuốc bắc. Chữa bệnh cho cả làng cả huyện, danh tiếng lan ra cả mấy tỉnh đồng bằng. Ông còn dùng kiến thức y học để lý giải tính cách người Việt mà tôi sẽ kể ở phần sau.

Trich truyện ngắn Đồng Tay Mỹ (trang 216-219) - tập truyện NGƯỜI BÊN NÀY TRỜI BÊN ẤY.