Hai lần chiến trận Rạch Gầm-Xoài Mút theo ghi chép của biên niên sử Thái Lan

Thawi Swangpanyangkoon dịch*

Khi nghiên cứu về những sự kiện xảy ra giữa Việt Nam và Xiêm La (tức Thái Lan ngày nay) cần phải tham khảo cả các thư tịch của Xiêm La song song với tài liệu của Việt Nam. Thư tịch Thái Lan có những phông xá va đan (biên niên sử) những tăm nan (truyền thuyết) và văn kiện hoàng cung ... đã được xuất bản khá nhiều. Đồng thời, thư viện quốc gia Thái Lan ở phố Xàm Xến, mở cửa cho tất cả mọi người kể cả người ngoại quốc mà không phải xin phép trước và không phải trình chứng minh thư mỗi khi vào đọc. Chi tiết tìm thấy trong các biên niên sử Thái Lan giúp cho ta biết rõ hơn nhiều điều mà thư tịch Việt Nam không ghi chép. Ví dụ về chiến trận Rạch Gầm, Nguyễn Ánh và quân Xiêm bị đánh tan rã, thì bộ Đại Nam Thực Lục của nhà Nguyễn chỉ viết qua mấy hàng, lại thêm chuyện là có người bày mưu cho anh hùng Nguyễn Huệ chứ không phải tự Nguyễn Huệ nghĩ ra. Về các chiến trận Rach Gầm - Xoài Mút, biên niên sử Thái Lan ghi chép khá nhiều và lý thú.

Bản đồ chiến trận Rạch Gầm Xoài Mút

Theo sách Biên niên sử triều Rắttanacôxin, thời vua thứ nhất của ông cháu Praya Thíphaconvông, Thái Lan 2526 Phật Lịch (PL), trang 30, thì Nguyễn Phúc Ánh vào Thái Lan : đầu tháng tư (Xiêm) năm dần, can thứ tư, 1114 tiểu nguyên (2325 PL tức 1782 dương lịch) Lúc ông Txiêng Xử vào đến Băng Cốc, ông ấy được 33 tuổi ...

Ngày tháng trong Biên Niên Sử có khác với Đại Nam Thực Lục.

Về sự kiện vua thứ nhất của Xiêm La gửi quân sang Việt Nam giúp Nguyễn Ánh, sách nói trên, trang 46, viết:

... Đến tháng 5, năm Thìn, can thứ 6, tiểu nguyên 1146 (2327 PL) Hoàng thượng ra lệnh cho cháu là Cháuphá Krômmaluổng Thệpharịrắc làm thống suất, mang 5000 quân đi đánh lấy Sài Gòn, lại chỉ thị cho ông Txiêng Xử đi theo quân đội. Phía bộ quân thì giao cho Phráya Vitxínárông làm tổng chỉ huy, đi đường Cao Mên, lấy thêm quên đội Cao Mên cùng đi. Theo đấy, Cháu phrâya Aphâyphubệt đã bắt quân Cao Mên đi theo được 5000 người.

Phráya Vitxínárông mang quân Cao Mên đi đánh tỉnh Pi êm cho Xa đek, đến Phek Phrayaman, đánh nhau với quân Kây Sơn nhiều lần, quân Yuon đánh không lại, phải rút lui. Phraya Vitxínárông xông vào thấu tỉnh Piêmparai tiến đánh đồn Bản Pàyung . . . phần cháu nhà vua Cháu phá Krom ma luổng Thế pha rị rắc, cùng các tướng sĩ và ông Txiêng Xử vào chầu vua và lạy vua từ giã, mang thủy quân ra biển, đến tỉnh Bănthaimát (Hà Tiên) bắt lính Cao Mên của Phraya Ratxaxệt thỉ, Phraya Thắtxáđa, thêm vào quân đội, vào cửa biển tỉnh Pàxặc, đến đóng quân ở Vàm Nao . . .

Nên nhắc lại rằng Biên Niên Sử Thái Lan gọi tên Việt Nam sai đi rất nhiều, ví dụ gọi Tây Sơn là Kây sơn. Ngoài ra họ gọi các địa danh Việt Nam bằng tên tiếng Pali theo lối của họ ví dụ gọi Hà Tiên là Băn thay mát.

. . .Phía Yuon Kây sơn thì đóng quân tại cửa rạch Má Nao, trên con đường đi Sa Đéc, Long Hồ, Sài Gòn. Bộ đội của Krômmaluổng Thệpharịrắc đánh xuống không được nên lên đóng quân trên bộ, định đánh đồn bộ quân Kây sơn trước, nên đã mang thủy quân tiến tới mà không lo phía sau.

Lúc thủy triều dâng lên, Yuon mang chiến thuyền đi tắt rạch Ông Chương, ra sông to rồi vòng đến chiếm đóng kín cửa rạch Má Nao, chặn phía sau quân ta. Đồng thời quân Yuon từ Sài Gòn đánh vào cùng lúc với đội quân từ Xa mị thò cùng đánh thốc từ phía sau. Quân đội của Krômmaluổng Thệpharịrắc ở tình cảnh bị vây hai phía đành bỏ thuyền nhảy lên bộ chạy trốn. Lúc ấy là mùa lễ hội tháng chạp của ta, nước ngập khắp đồng, quân đội Thái phải lội nước ngập tới ngực tới eo chạy trốn quân địch. Phía Krômmaluổng Thệpharịrắc, bộ hạ bắt được một con trâu mang đến dâng cho ngài lội nước cùng với quân đội chạy trốn qua đất Cao Mên. Phía bộ quân Thái - Cao Mên, khi nghe tin thủy quân thua chạy, cũng bỏ trại Pà Yung, chạy trốn như nhau.

Quân đội Yuon đại thắng nhưng không đuổi theo, thu thập được chiến thuyền, khí giới, súng đại bác và súng nhỏ vô số và bắt được  lính chạy không kịp, xong trở về Sài Gòn.

Quân đội Krômmaluổng Thệpharịrắc và ông Txiêng Xử trở về nghỉ ngơi ở Cao Mên và báo cáo sự thất bại về triều đình cho nhà vua hay, nhà vua và hoàng đệ nổi cơn thịnh nộ, dụ bắt quân đội trở về Băng Cốc và ra lệnh bỏ tù cháu nhà vua Krômmaluổng Thệpharịrắc cùng các tướng sĩ  thua trận. Mãi về sau, bà chị của cả hai hoàng thượng xin tha tội cho, hoàng thượng mới tha tội cho tất cả mọi người.

Đọc Biên Niên Sử Thái Lan cũng thú vị không kém đọc Tam Quốc Chí của Trung Quốc. Những chi tiết về trận Rạch Gầm này, phía thư tịch Việt Nam, chúng tôi chưa thấy sách nào tỉ mỉ như trên. Đấy là chi tiết của Biên Niên Sử Thái Lan, xin dịch ra mà không thêm bớt hay bình luận.

48 năm về sau, tức năm 1833 nhà vua thứ 3 của Xiêm Lara lệnh cho cháu Phráya Banđiđêtxa mang quân đội 124 nghì người (theo con số trong sách Annam Xayảm Yứt) đi đánh Nam bộ, thời ấy ở Việt Nam là triều Minh Mạng.

Khi đại quân Xiêm La đi đến Rạch Gầm, nơi cũ, thì cháu Phráya Banđiđêtxa vẫn thấm thía và còn nhớ bài học xưa nhưng rồi lại cũng bị cùng số phận như trong quá khứ.

Tác giả bài này chỉ trình bày tư liệu thư tịch hai nước để giúp việc nghiên cứu học hỏi, không có ý tâng bốc phía nào vì trong chiến tranh hai bên đều bị thiệt hại, chỉ có người dân là chịu khổ.

Sau đây là bài dịch một vài đoạn trong sách Annam Xayảm Yứt (Chiến cục Annam - Xiêm); sách này dựa vào hồi ký của tổng chỉ huy quân đội Xiêm La tức cháu Phráya Banđiđêtxa (Xỉnh) kể lại chiến trận ở cù lao Teng tức một cù lao giữa sông to gần Rạch Gầm.

Sách Annam Xayảm Yứt - nhà xuất bản Phréphithaya, Bangkok, 2514 PL) trang 499 viết:

" . . . với lại, trên lãnh thổ Yuon (Việt Nam - ND) có nhiều con sông chảy đi khắp nơi; dọc theo những con sông này lại có những con kênh nhỏ bé thông thương với tất cả các sông to ấy, có hàng chục mấy con kênh không thể nào nhớ xuể. Các con kênh này, kênh nào cũng cạn, thuyền to như thuyền quân Xiêm ta không đi được; trái lại, chiến thuyền của bọn Yuôn thì hay dùng nhiều loại, thường là thuyền cỡ nhỏ, đáy cạn, chèo đi trong lênh nào cũng được. Bọn Yuôn có thuyền to thuyền nhỏ nhiều không kể xiết, vì đây là đất nước của họ, không như ta từ xa đến, có thuyền bé nhưng mang đến không được vì đi đường biển, mang đi khó. Do đó, về mặt thủy chiến, ta thất thế Yuôn một tí. . .

. . . Ở cù lao Teng này, trước đây trong thời vua thứ nhất (vua Phr á bạt Xôm Đệt Phr á phú thá Yó d phá Chu la lốc) cháu vùa, cháu Fá Krôm Luổng Thếpharịrắc làm tổng chỉ huy quân đội đã đánh nhau với Yuôn ở cù lao Teng này một lần rồi, quân ta bị đánh tan, chạy trốn Yuôn, thua Yuôn một trận rồi ở cù lao Teng này, làm cho ngài bị nhà vua bắt giam khá lâu. Cù lao Teng này là trận địa chiến thắng của bọn Yuôn, chúng đã từng đại thắng ở đây nhiều rồi. Bọn Yuôn sẽ lập mưu lừa chúng ta ở đây một lần nữa. Ngài hãy quan tâm đề phòng để bảo toàn tính mệnh và danh dự ở cù lao Teng này để được tiếng tăm lâu dài về sau . . ."

Trên đây là một đoạn của lời ông cháu Phráya Banđiđêtxa giảng và đặn dò cháu Phr áy a Phra1 Kh lăng, tướng chỉ huy thủy quân Xiêm. Sau đấy, quân đội Xiêm phải rút khỏi vùng Rạch Gầm để khỏi phải thua chạy như 48 năm về trước.

Một số đạn dược thòi Tây Sơn

Trong chiến trận, cũng đã có sự kiện đáng ghi nhớ nhiều chuyện như chuyện giáo sĩ người Pháp cùng đi đánh Tây Sơn với quân đội Xiêm:

". . . Lần ấy, đã sai giáo sĩ người Pháp tên Pể Rô trong bộ đội Phráya Víxệt Xổng Khram, đi quyến rũ bọn con chiên người Yuôn nhà ở Rạch Chương đấy. Con chiên Yuôn cũng bằng lòng theo giáo sĩ Pể Rô khoảng 300 người, ngoài ra còn có thanh niên tráng kiện và gia đình được khoảng 400 hơn. Giáo sĩ Pể Rô  và Phráya Víxệt Xổng Khram thược hiện việc quyến dỗ con chiên và giữ gìn đầu kênh khá lâu . . ."

Lại còn có chuyện thủy quân Việt Nam thả bè lửa định đốt chiến thuyền Xiêm La nhưng vô hiệu quả (theo Annam Xayảm Yứt).

". . . Đến ngày rằm tháng 3, ban đêm trăng sáng, vào lúc 2 giờ khuya, Yuôn thả bè tre đốt lửa trên bè, thả bè rất nhiều, đếm không xiết, nhưng bè lửa Yuôn không trúng chiến thuyền Xiêm, thuyền Xiêm không cháy một chiếc nào cả ..."

Trang 528 có đoạn:

"Khi đội chiến thuyền Xiêm La đến gần đội chiến thuyền Yuôn thì chúng bắn súng đại bác cả to lẫn bé. Chiến thuyền Yuôn chiến đấu quyết liệt , thuyền đầy cả sông, dàn thành hàng một rồi vây vòng cả hai bên bờ, trên dòng sông không còn chỗ cho chiến thuyền Xiêm di chuyển để bắn đại bác trả lại.

Bấy giờ đội chiến thuyền tiên phong của Xie6mo73 giữa dòng sông, thấy thuyền Yuôn chặn cả dòng sông, không có đường tiến nên bỏ neo ngay giữa sông ..."

Trang 533:

"Cháu Phráya Banđiđêtxa thấy thủy quân Yuôn lên bộ giúp bộ quân thì biết ngay rằng chắc chắn là thủy quân Xiêm đã thua thủy quân Yuôn rồi. Do đó, tghuy3 quân Yuôn lên bộ giúp đánh thắng quân đội Xiêm nhiều đội, người chết quá nhiều, có cả tướng sĩ và lính thường. Cháu Phráya Banđiđêtxa nói rằng :Chiến thuật Yuôn sâu sắc và dũng cảm lắm, cả bộ quân và thủy quân, có khả năng bỏ thuyền lên bộ đánh thắng ta nhiều đội, nghĩ rằng ta không đủ sức chiến đấu với Yuôn. Thủy quân Xiêm không đủ để ủng hộ bộ quân, riêng bộ quân bị thiệt do quân Yuôn quá nhiều. Nếu thủy quân Yuôn vây ta ở đầu kênh Vàm Nao rồi vòng phía sau đánh bộ quân ta ở đầu kênh Sa Đéc thì ta sẽ mắc va2oi cảnh chạy thì không có đường chạy, ở lại chiến đấu cũng không nổi vì người ít, không có bộ đội đến giúp, nếu tiếp tục chiến đấu thì sẽ bị vây tứ phía. Nếu ta thắng thì không được gì vì bọn Yuôn chỉ có chạy trốn là cùng, mà ta bại thì không còn gì, không một người nào thoát chết, chỉ vì đội chiến thuyền không tiến quân kịp thời".

Súng lệnh thời Quang Trung

Xiêm La đã mang hàng trăm nghìn quân (theo con số của thư tịch Thái Lan) sang xâm lược Việt Nam và đánh phá suốt 14 năm, theo lời bạt của sách Thái Annam Xayảm Yứt (Chiến cục Annam - Xiêm).

"Nếu tính từ lúc Xiêm bắt đầu chiến đấu với Yuôn năm Tị, can thứ 5 Tiểu Nguyên cho đến lúc ngưng chiến năm Mùi can thứ 9 Tiểu Nguyên thì Xiêm và Yuôn đánh nhau 14 năm mới chấm dứt rồi thành hữu bang với nhau"

nguồn : Tạp chí Xưa và Nay

chú thích: văn do người nước ngoài chuyển ngữ nên không được mạch lạc cho lắm.