Biến chứng của bệnh đái tháo đường

PGS, TS Nguyễn Thy Khuê

Biến chứng bàn chân của bệnh nhân đái tháo đường

Hỏi:

Bệnh đái tháo đường (tiểu đường) có thể gây ra các biến chứng gì? Làm thế nào để phòng ngừa? Điều trị giảm glucose huyết thật tích cực có lợi cho người bệnh hay không?

Đáp:

Bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) là một rối loạn chuyển hóa mạn tính có đặc điểm chính là glucose huyết trong máu tăng cao. Glucose tăng cao trong máu sẽ làm tổn thương nhiều tổ chức, cơ quan trong cơ thể. Một trong những tổn thương quan trọng nhất xảy ra ở hệ thống mạch máu, do đó biến chứng chính của bệnh ĐTĐ bao gồm biến chứng mạch máu lớn và  biến chứng mạch máu nhỏ. Tuy nhiên bệnh ĐTĐ cũng gây ra nhiều tổn thương ở các cơ quan khác như da, răng miệng…
Biến chứng mạch máu nhỏ của bệnh ĐTĐ bao gồm:
Biến chứng ở đáy mắt còn gọi là bệnh võng mạc ĐTĐ
Biến chứng ở thận còn gọi là bệnh thận ĐTĐ
Biến chứng thần kinh còn gọi là bệnh thần kinh ĐTĐ
Biến chứng mạch máu lớn của bệnh ĐTĐ có tổn thương chính là tình trạng xơ vữa động mạch với các hậu quả chính trên lầm sàng:
Đột quị (do thiếu máu não, xuất huyết não), hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua.
Bệnh cơ tim thiếu máu, nhồi máu cơ tim
Bệnh mạch máu ngoại vi
Yếu tố nào gây ra biến chứng của đái tháo đường?
Tùy từng loại biến chứng cơ chế sinh bệnh có thể thay đổi, nhưng yếu tố luôn hiện diện là tình trạng tăng glucose huyết kéo dài trong máu. Tuy nhiên có một số bệnh nhân dù glucose huyết tăng cao lâu ngày, nhưng biến chứng rất ít. Một số bệnh nhân khác chỉ bị bệnh một thời gian ngắn nhưng lại nhiều biến chứng nặng, do đó ngoài tăng glucose huyết có thể có thêm ảnh hưởng của di truyền, môi trường hoặc các bệnh đi kèm như tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu…
Có cách nào để giảm bớt hoặc ngăn chặn biến chứng của bệnh ĐTĐ?
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh giảm glucose huyết, giảm được biên chứng. “Nghiên cứu  tiến cứu về bệnh ĐTĐ tại Vương Quốc Anh” kéo dài trên khoảng 5000 bệnh nhân ĐTĐ type 2 mới được chẩn đoán  cho thấy, sau thời gian theo dõi trung bình 10 năm, nhóm giảm glucose huyết tích cực giảm các biến chứng mạch máu nhỏ khoảng 22% so với nhóm điều trị không tích cực, nghiên cứu sau đó được kéo dài thêm 10 năm, trong thời gian này hai nhóm đều được điều trị tích cực nhưng biến chứng mạch máu nhỏ và ca3 biến chứng mạch máu lớn (nhồi máu cơ tim).
Ở bệnh nhân ĐTĐ type 1 cũng có nghiên cứu cho kết quả tương tự: nghiên cứu mang tên “kiểm soát ĐTĐ và các biến chứng [Diabetes  control and complications trial –viết tắt là DCCT]” được thự hiện ở 1441 bệnh nhân ĐTĐ type 1, sau thời gian theo dõi trung bình 6,5 năm, nhóm được điều trị giảm glucose huyết tích cực có biến chứng mạch máu nhỏ (ở thận, đáy mắt và thần kinh) ít hơn nhóm giảm glucose huyết kém tích cực. Sau đó các bệnh nhân được tiếp tục theo dõi thêm 13 năm, lúc này cả hai nhóm đều được điều trị tích cực nhưng nhóm được điều trị tích cực ngay từ đầu các biến chứng mạch máu nhỏ vẫn ít hơn nhóm điều trị không tích cực. Kết quả của hai nghiên cứu này đưa đến kết luận quan trọng: ngay từ khi mới chẩn đoán bệnh ĐTĐ, nếu điều trị giảm glucose huyết thật tốt, sẽ giảm được cả biến chứng mạch máu nhỏ và mạch máu lớn.

Một nghiên cứu khác quan trọng ở bệnh nhân ĐTĐ type 2 đã có albumin niệu – nghiên cứu Steno (được thực hiện tại trung tâm ĐTĐ Steno ở Đan mạch) cho thấy nếu điều trị tích cực và toàn diện tất cả yếu tố nguy cơ tim mạch của bệnh ĐTĐ như tăng glucose huyết, tăng huyết áp, tăng cholesterol máu, ngưng hút thuốc cùng với ăn uống đúng và luyện tập thể lực, có thể giảm được biến chứng ở mắt, thận, thần kinh; hơn thế nữa sau 13 năm, nhóm được điều trị tích cực tất cả các yếu tố giảm 50% các biến cố tim mạch và 50% tử vong.

Từ các kết quả nghiên cứu các mục tiêu điều trị của bệnh ĐTĐ đã được xác định.
Mục tiêu glucose huyết HbA 1c < 7%
Huyết áp <130/80 mmHg
LDL cholesterol < 100 mg/dL khi bệnh nhân chưa bị biến cố tim mạch và  <70 mg/dL ở bệnh nhân ĐTĐ đã bị biến cố tim mạch
Ngưng hút thuốc lá
Để đạt được các mục tiêu trên, bệnh nhân nên tuân thủ điều trị, theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ và cần lưu ý sử dụng thuốc luôn luôn phải đi cùng với ăn uống điều độ và luyện tập thể lực đều đặn.

xem thêm : phòng ngừa biến chứng bệnh tiểu đường 
                  5 biện pháp phòng bệnh tiểu đường
                  bệnh tiểu đường nên ăn cá như thế nào?
                  tiền tiểu đường là gì?
                  tăng đường huyết lúc bình minh
                  xét nghiệm chẩn đoán bệnh tiểu đường: khi nào? như thế nào?
                  bệnh tiểu đường có làm hại gan?
                  hay thế một chén cơm trong bệnh tiểu đường
                  HbA1c là gì ?
                  bệnh tiểu đường và bia rượu
                  bệnh tiểu đường ở phụ nữ: hỏi và đáp