Vui sống mỗi ngày @ blog: Các Bao Lam độc nhất vô nhị ở Chùa Giác Viên

Thy Anh & Sáo Sành - Hình ảnh : Thy Anh

chùa Giác Viên vẫn còn giữ được đường nét cổ kính, mang phong cách dân gian

Sáng chủ nhật 1/5/2011 chúng tôi viếng thăm một ngôi chùa cổ nhất nhì trong thành phố, chùa giác viên, toạ lạc ngay gần trường đại học cuả tôi, nơi tôi đã theo học trong suốt 7 năm và sau này cũng có dịp quay về dạy học hơn hai mươi năm. Thế mà, chẳng hiểu sao những ngày ấy tôi không hề biết đến chùa, bây giờ, khi đã về hưu, tự nhiên lại thích đi lang thang, tìm lại những gì thật xưa thật cũ . . . (xem thêm)

Đang chạy xe giữa đường phố Saigon đông đúc, qua vài con hẻm nhỏ với những ngôi nhà cất tạm bợ, chúng tôi đã đến sân sau chùa, gập Thầy Cường, người coi chùa và tiếp khách thay cho Sư Phụ Thích Huệ Viên đã bị tai biến mạch máu não.

Sư Phụ Thích HuệViên

Ngôi chùa tĩnh lặng giữa một thành phố ồn ào náo nhiệt, một sự chuyển tiếp đột ngột làm chúng tôi có cảm giác thật kỳ lạ. Trước kia, nếu khuôn viên và nghĩa điạ cuả chùa không bị lấn chiếm, xả rác bừa bãi, có lẽ chùa sẽ là một nơi lý tưởng để thư giãn, tĩnh tâm sau những giờ làm việc căng thẳng.(xem thêm ...)

Theo tác giả Lâm Nhân (Chùa Giác Viên- những giá trị văn hoá nghệ thuật)

Chùa Ciác Viên tọa tại hẻm 247 đường Lạc Long Quân, phường 3 khu phố 1, quận 11 thành phố Hồ Chí Minh. lịch sử ngôi chùa này gắn liền với việc xây dựng lại chùa Giác Lâm (được lập vào năm 1744, ban đầu mang tên chùa Cẩm Đệm, năm 1774, thiền sư Viên Quang về trụ trì đổi tên thành chùa Giác Lâm). Năm Mậu Ngọ 1798, ngôi chùa bị hư hại nặng. Thiền sư Viên Quang chủ trì tiến hành cuộc đại tu, gỗ mua về làm chùa Giác Lâm được chở theo đường thủy cập bến Hố Đất (cách chùa khoảng 2km). Thiền sư Viên Quang cho làm một ngôi nhà nhỏ ở bến này, cử người phụ trách nhang đèn trọng chùa ra trông coi gỗ, gọi là ông Hương Đăng. Ông Hương Đăng trang trí ngôi nhà nhỏ thành một cái Am, thỉnh tượng phật về thờ. Năm 1805, ông xin phép tổ Viên Quang cho xây tại đây một ngôi chùa, lấy tên là Quan Âm Viện. Năm 1850, Quan Âm Viện chính thức được đổi tên thành chùa Giác Viên.

Bảo tháp sau chùa

Từ khi thành lập đến nay, chùa đã trải qua 6 đời truyền thừa: Hòa thượng Minh Khiêm, Như Nhu, Như Phòng, Hồng Từ, Nhựt Xuân và hiện nay hòa thượng Huệ Viên đang trụ trì tại chùa. Chùa được trùng tu lớn 3 lần: lần thứ nhất vào năm 1899 do hòa thượng Như Du đứng ra chủ trì xây dựng; lần thứ 2 vào năm 1910 do hòa thượng Như Phòng phụ trách, lần trùng tu này đã thay đổi hoàn toàn kết cấu kiến trúc; lần thứ 3 vào cuối thập niên 20 thế kỷ XX do hòa thượng Hồng Hưng - trụ trì chùa Giác Lâm đứng ra đảm trách, chính ông là người thiết kế kiến trúc lại ngôi chùa Giác Lâm và Giác Viên và cũng chính vì vậy nên hai ngôi chùa này có kiểu dáng kiến trúc gần giống nhau.

Chùa Giác Viên có lối đi vào phía sau, vì trước kia mặt chính của chùa quay ra bến Hố Đất, thời gian sau bến này không còn được sử dụng, con rạch đi vào bến này bị lấp và một phần đất thuộc khuôn viên chùa đã được khai thác thành khu du lịch Đầm Sen ngày nay. Trong vườn phía sau chùa vẫn còn bảo tồn được một cây Bạch Mai, tương truyền, do Mạc Cửu, người có công sáng lập ra chùa Tam Bảo - Hà Tiên, một lần đi qua bến Hố Đất đã trồng làm kỷ niệm.

Kiến trúc mặt tiền

Chùa Giác Viên có dạng kiến trúc tổng hợp của nhiều chất liệu, nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau, trong đó có ảnh hưởng của kiến trúc phương Tây khá rõ, thể hiện ở mặt tiền xây vòm, cột vuông có trang trí hoa văn đắp nổi trên đầu cột. Nhưng nhìn tổng thể, chùa Giác Viên vẫn còn giữ được đường nét cổ kính, mang phong cách dân gian thể hiện ở kết cấu kiến trúc, sườn mái, nghệ thuật trang trí, điêu khắc...

Bao lam (cửa võng), các tác phẩm điêu khắc gỗ độc nhất vô nhị

Chùa có 58 bao lam lớn nhỏ, đáng kể nhất là bao lam Bách Điểu, nghệ nhân đã khéo léo sắp xếp tới gần 100 con chim lớn nhỏ. Ngoài những chim thường gặp trong các đình chùa khác như loan, phụng, công, trĩ... người ta còn thấy đông đủ các loài chim quen thuộc trong sân vườn, đồng ruộng của miền Nam như: cò, chim sẻ, chào mào, họa mi, chích chòe, bói cá, le le,... với đủ mọi tư thế sinh động trong không khí náo nhiệt của loài chim: con bay, con đậu, con đang tranh mồi, đang nô đùa, có những con lại đang tỏ tình âu yếm... Bộ bao lam này có thể nói là “độc nhất, vô nhị” ở Nam Bộ, nghệ thuật trang trí ở đây làm cho người xem cảm giác đang sống trong đời thực với những chi tiết cụ thể, gần gũi với đời sống nông thôn, biểu lộ óc quan sát tinh tế và tình yêu thiên nhiên của các nghệ nhân.

Mái nhà sân sau chùa

Tấm bao làm Thập bát La Hán cũng rất đặc biệt. Các đám mây được tạc làm nền gắn các tượng La Hán lại, mỗi bên bao lam có 9 vị; mỗi vị cưỡi một con vật như: bò, dê, nai, heo, chó, hươu, đến rồng, lân, báo, cọp, mèo; với tư thế ngồi, chân co, chân duỗi khác nhau; tay mỗi vị cầm một vật tượng trưng cho tính cách của mình: chày, thẻ bài, vòng kim cô, đĩa trái cây, có vị lại ngồi ngoáy ráy tai cười vui vẻ... Tấm bao lam này đã thể hiện phong cách nghệ thuật mới, độc đáo, đặc sắc và đầy sáng tạo, đó là ngoài việc để thờ phụng, các vị La Hán đã được các nghệ nhân đưa lên bao lam để trang trí. Tấm bao lam này mang lại nét vui tươi cho người xem qua gương mặt các vị La Hán hiền hòa, phúc hậu vui tính... không thể tìm thấy được nét ưu tư, khắc khổ, phiền não như các vị La Hán ở những chùa phía Bắc. Điều này nói lên được tính phòng khoáng cộng với sự sung túc, no đủ của cư dân vùng đất mới. Các con vật cưỡi và phong cách của các vị La Hán đã mang lại cho Phật giáo một tính cách dân dã, bình dị.

bao lam

Còn nhiều ba0 lam nổi tiếng với kỹ thuật chạm khắc công phu như: Tô Vũ chăn dê, Lã Vọng câu cá, Khỉ bắt chim, Ngư tiều canh mục..., đặc biệt là bao lam Hoa điểu tại nhà Trai gồm có 3 bức tượng chạm lộng cả hai mặt với đề tài chim muông cây cảnh và các loại hoa trái được khắc họa khéo léo, tài tình. Người xem có thể thấy được những sợi lông đuôi chim và các lá cây bay nghiêng theo chiều gió, những cành tre nhỏ xíu thể hiện được cả đường gân, gai, đốt mà khi nhìn vào ta có thể thấy được là tre già hay non, các loại trái cây đang mùa chín rộ, cành cây nặng trĩu xuống... Nhìn chung các đề tài của bao lam chùa Giác Viên có phân theo công thức cổ nhưng họa tiết, cả về hình dáng và nội tâm, thì lại là của những người dân ở vùng đất mới phương Nam. Sự phá bỏ công thức này đã thể hiện rõ nhất ở chỗ nghệ nhân không chỉ để các vị thần cưỡi các linh vật như long, lân, quy, phụng... mà cả trâu, bò, dê, heo... thậm chí cả những chú chó nghịch ngợm. Quả là Phật ở đây không chỉ gọi là dân gian hóa mà có thể được gọi là “Nam Bộ hóa”, chất Nam Bộ ở đây thể hiện rất rõ nét trong hầu hết các bao lam của chùa Giác Viên.

Ngoài các bao lam độc nhất vô nhị, chùa còn có nhiều tác phẩm nghệ thuật khác rất đang xem

Chùa có 128 câu đối, trong đó có 72 câu đối treo ở dạng liễn; 56 câu đối được chạm khắc hẳn vào thân những cột gỗ cao lớn, đồ sộ. Các câu đối được khắc chìm vào cột dày 1cm, nền sơn màu đen, thếp chữ màu vàng. Xung quanh viền có trang trí phù điêu với nhiều chủ đề khác nhau, làm tôn lên giá trị và nội dung của các câu đối.

cây Bạch Mai, 200 năm tuổi,
do Mạc Cửu trồng, hoa rất thơm

Hệ thống phù điêu của chùa Giác Viên đa dạng và tinh xảo không kém so với các bao lam, câu đối. Ngoài việc làm nền cho các câu đối, phù điêu còn được chạm khắc trên thân cột. Qua hệ thống phù điêu, khung cảnh dân gian Nam Bộ hiện ra rực rỡ dưới những đường nét chạm trổ khéo léo, tài tình của nghệ nhân. Các phù điêu được chạm khắc với những đề tài: Bát Tiên, Thập bát La Hán, Tứ linh... được đặt và có chủ ý ở hai bên bàn thờ của chánh điện. Xung quanh chánh điện và các gian khác, phù điêu được chạm khắc với các đề tài dân dã, từ những con thú quý hiếm đến những con vật bình thường và các loài cây cỏ, hoa lá thường gặp trong cuộc sống hàng ngày của người nông dân.

(xem thêm ...)

(ảnh chụp bằng cellphone nokia C3)