Cây Hồ Gươm

Thy Anh & Sáo Sành

Thy Anh photo - những ngày tháng 3 - 2012 - Canon 350D

Hà Nội tháng ba.

Người ta bảo tháng ba bà già chết rét vì cái lạnh như cắt da cắt thịt. Nhưng, với những du khách ba lô như chúng tôi, được đi dưới cái lạnh 12 độ quanh hồ gươm, ngắm nhìn những hàng cây cổ thụ soi bong quanh hồ, đi mỏi chân thì ngồi nghỉ, đói bụng thì vào phố cổ ăn bát bún thang hay một bát phở Bắc chính gốc, thật không còn gì thú bằng.

Có lang thang như vậy mới cảm được cái hồn cuả Phố Cổ Hà Nội, như nhà văn Tô Hoài đã viết.

Hồ Gươm đượm một vẻ đẹp gọn xinh, không dáng dấp mênh mang như hồ Tây. Tưởng như một lúc nào đấy, đương giữa người người nô nức chen chân giữa nơi đô hộ, ở Hàng Giò, Hàng Khay ra, ở Hàng Đào, Hàng Trống dốc xuống, hốt nhiên gập một ánh nước thoáng như cái chớp mắt của con mắt ai xanh biếc. Hồ Gươm đấy.

. . .

Nhớ Hồ Gươm, bao giờ tôi cũng trở lại tuổi thơ tò mò, ngây dại, say mê với những trò chơi đếm cây, đố lá mỗi cây mỗi quả, xem các mùa đổi lá, đổi mùa ra hoa không khi nào biết chán.

Làn cây ven Hồ Gươm như làn mi, như ai dướn đôi lông mày. Không thể nghĩ cái đầm nước tuyệt vời ấy lại vắng làn mi những rèm cây. . .

Có một lúc thong thả, chợt ngẩng nhìn nhận ra những cây cổ thụ hôm nay trên bờ Hồ Gươm đều đã chào đời từ thế kỷ trước, thế thì không biết bao nhiêu ông lão đeo ống tranh Gíang Kiều quẩy giành cây giống đem từ các cửa ô Chợ Dừa, ô Yên Hoa vào. Phong tục nước ta, tuổi già có thói quen quý hóa thường trồng cây cho đời sau. Mỗi cây Hồ Gươm đều đến từ cổng đồng, cổng làng, bờ ao, mỗi cây đem về một hình ảnh mọi miền quê.

. . .

Cây Hồ Gươm! Cây Hồ Gươm! Từ trong đảo Ngọc giữa hồ, những cây đa, cây si, cây sanh, cây đề vá những cây gạo mà ở đầu đình làng nào cũng xum xuê. Thần cây đa, ma cây gạo. Những gốc gạo hiền lành, xù xì như đá tảng vì những nhát dao tước vỏ cây từ thuở trong phố còn những cột đèn dầu thắp ở các ngã tư đường thập đạo, người ta lấy vỏ gạo về làm thuốc bóp chân xái, tay gẫy - những bài thuốc ai cũng thuộc.

Những cây trong vườn đã thành đại thụ cũng thấy ở đây. Bảy cây lộc vừng vun lên một khóm mà nõn lộc vừng để ăn kèm gỏi cá mè, những cây sung cổ quái mội mùa xuân vẫn trổ lá, quả sung muối dưa, lá sung non lót nem chạo trên Phùng uống với rượu gạp Mễ Trì của ba làng Mai.

Và những cây me, cây sấu vốn mọc trước ngõ, canh nấu quả me chua, nước rau muống luộc giấm sấu, lại đem làm chắm sấu trẻ con nào cũng mê.

Cả những cây thường chỉ thấy trong cánh đồng xa cũng la liệt ven hồ. Ở những đồng xâu, đồng xa, buổi trưa ngày mùa không kịp về, người cầy đánh trâu vác bừa, quảy mạ lên nghỉ trưa tránh nắng bên những mái cầu mái quán dưới bóng cây chôi, cây nhội, xum xuê già như những chiếc quạt thóc dựng đứng.

Ô hay, bắt chợt vào mùa thu, hoa vông - đỏ như hoa vông, đông như miếng tiết, chỉ đến mùa hoa vông đỏ khé một góc hồ mới chợt nhớ, chứ hàng ngày qua dưới gốc vông, không ai để ý tới loại cây cọc rào quá quen mắt ấy.

Và cả những cây rừng, những cây rừng cũng tới, rừng Mai Châu, rừng đảo Cát Bà, ông lão đã quảy về đây những cây kim giao - mà tiếng đồn ngày xưa vua chúa cầm đũa chỉ cần cầm đũa gỗ quí này.

Chớ lẫn cây mõ láng giềng với bẩy cây lộc vừng. Cây quả móc, vô vị như quả sổ cây ven suối bọn trẻ con chỉ nhặt để vừa đá bòng vừa chơi ném nhau.

Hai tiếng "Hồ Liễu" xưa nay thân thiết gắn bó với Hồ Gươm, Hồ Gươm hồ liễu. Nhưng đừng ai tưởng lúc sầm uất nhất quanh Hồ Gươm chỉ toàn dương liễu. Xưa này chưa bao giờ có quang cảnh ấy. Lệ liễu Hồ Gươm không yêu kiều vì dặm liễu, dặm dài. Mà từ thuở nào, liễu Hồ Gươm chỉ lác đác. Những cây liễu đứng một mình buông tóc trong gió in bóng hồ điểm trang bức tranh hồ cuối thu phẵng lặng, hoa lộc vừng đỏ hay rơi từng đám như mưa bụi xuống mặt nước.

. . .

Nhưng tôi nhớ nhất và cho đến tận bây giờ vẫn không hiểu sao bên Hồ Gươm ngày trước có một cây ô môi, giữa mùa hạ hoa ô môi nở như hoa đào. Chẳng lẽ đã có một ông lão trượng vác ống tranh cô tiên Gíang Kiều từ Gò Công hay Hà Tiên đem ra thăng long một cành ô môi chiết đem trồng xuống ven hồ chỗ đất chỗ nước lịch sử này? Sao không thể thế nhỉ? Khi Hồ Gươm hôm nay đương đơm xôi lên những chùm bằng lăng hoa tím rừng miền đông Nam Bộ, những lão ông đeo ống tranh Gíang Kiều hay những chiến sĩ trong cuộc chiền tranh vừa qua, những con người không bao giờ chết đã đem những giống cây khắp quê hương về trồng ven hồ.

. . . .

Cuối thế kỷ trước, khi người Pháp mới chiếm Hà Nội, các công sở mọc lên bên kia, lúc ấy chưa có đường vòng hồ, ngày ngày công chức làm việc đi thuyền tam bản từ bên đầu Hàng Gai, Hàng Trống qua gò Rùa sang bên này.

Lịch sử đau thương quãng ấy đã sang trang rồi, nhưng còn dấu tích trong cây. Ấy là những cây gỗ tếch chỉ thấy ở rừng Thượng Lào, những cây cọ dại Châu Phi, những cây hoa phượng vĩ quê tận Tân Ghinê ngoài châu Đại Dương, người Pháp đã đem từ các thuộc địa tới.

Cây quanh Hồ Gươm tụ hội các thứ cây của làng nước - và của thời thế. (Trích: Cây Hồ Gươm, tản văn của Tô Hoài)

ẩm thực . . . vỉa hè , ngon tuyệt trong những ngày tháng ba Hà Nội